حاملگی خارج رحمی (Ectopic Pregnancy) که به اختصار EP نیز گفته می شود، به هر شکل از حاملگی که جنین در هر جایی از بدن خانم باردار به غیر از حفره آندومتر رحم لانه‌گزینی کند، گفته می‌شود. حاملگی خارج رحمی به عنوان یکی از علل اصلی مرگ و میر مادر در کشور امریکا محسوب می‌شود و بر اساس آمار ارائه شده، عامل 6% از مرگ و میر مادران در طی سالهای 1991 تا 1999 شناخته شده است. با وجود پیشرفتهای چشمگیر در تشخیص و درمان، هنوز EP یکی از اصلی ترین عوامل مرگ مادران در سه ماهه اول بارداری است. امروز تشخیص زودهنگام حاملگی خارج رحمی با ارزیابی بسیار حساس و سریع β-HCG (بتا گنادوتروپین جفتی انسان) و با کمک سونوگرافی واژینال پیشرفته امکان‌پذیر شده است. سودمندی تشخیص زودهنگام حاملگی خارج رحمی این است که امکان درمان انتظاری به روش طبی یا درمان محافظه کارانه در مواردی که حاملگی خارج رحمی کوچک است و پارگی رخ نداده است، و حفظ لوله برای باقی ماندن یا تقویت بارداری لازم است، موفقیت آمیز است. در چند دهه اخیر حاملگی خارج رحمی رو به افزایش است، اما با توجه به افزایش آگاهی نسبت به بیماری یا افزایش روشهای تشخیصی درمانی، خطر مرگ ناشی از حاملگی خارج رحمی 90% کاهش یافته است.
علل حاملگی خارج رحمی:
1. صدمه لولههای رحمی ثانویه به التهاب و عفونت
افزایش وقوع بیماری‌های منتقله از راه جنسی منجر به سالپنژیت (عفونت لوله های رحمی) می‌شود که با وجود درمان‌های آنتی‌بیوتیکی برای درمان این عفونت‌ها، آسیب به جدار لوله ایجاد شده و نقش مهمی در ایجاد حاملگی خارج رحمی دارد.
2. وسایل پیشگیری از بارداری
استفاده از آی‌یودی باعث افزایش حاملگی خارج رحمی می‌شود. دلیل این امر معمولا آسیب جزئی دیواره لوله یا عفونت‌های داخل رحمی ناشی از استفاده از این وسیله است.
ریسک کلی حاملگی خارج رحمی برای خانم‌هایی که از قرص‌های ضدبارداری استفاده می‌کنند، نسبت به سایر خانم‌ها (که از هیچ روش جلوگیری از بارداری استفاده نمی‌کنند یا از سایر روش‌ها استفاده می‌کنند) کمتر است. اما متاسفانه زمانی که به دلیل مصرف نادرست قرص‌های ضد بارداری یا سایر عللی که قرص به درستی عمل نمی‌کند با وجود مصرف قرص جلوگیری از بارداری، بارداری اتفاق می‌افتد، خطر حاملگی خارج رحمی کمی افزایش می‌یابد.
3. سابقه جراحی لولههای فالوپ
جراحی روی لولههای فالوپ (لولههای رحمی- تخمدانی) چه برای عقیم‌سازی و چه برای بازسازی لوله باشد، می‌تواند زمینه‌ساز حاملگی خارج رحمی شود.
4. تکنولوژی کمک باروری
احتمال حاملگی خارج رحمی پس از استفاده از تکنولوژی‌های کمک باروری به خصوص لقاح خارج رحمی (IVF) افزایش می‌یابد. ریسک این اتفاق در خانمهای با سابقه بیماری‌های لوله فالوپ، حاملگی خارج رحمی قبلی یا سابقه میومکتومی قبلی بیشتر است.
5. سایر عوامل
سایر عوامل خطر موثر در افزایش ریسک حاملگی خارج رحمی عبارتند از سابقه نازایی، مصرف سیگار، داشتن چند شریک جنسی، سن پایین در زمان اولین نزدیکی، دوش واژینال (به دلیل افزایش ریسک کلی عفونت های لگنی و در نتیجه آسیب‌های لوله‌ای) و اختلالات تکاملی لوله فالوپ.
انواع حاملگی خارج رحمی
شایع ترین محل ایجاد حاملگی خارج رحمی، در لوله رحمی است. این نوع حاملگی با شیوع کمتری ممکن است درون تخمدان، گردن رحم، و شکم هم رخ دهد.
علایم بالینی
در بیش از 50% موارد در زنان با حاملگی خارج رحمی، مقداری خونریزی واژینال در دوره زمانی که بیمار منتظر پریود شدن است، رخ می‌دهد. بنابراین بسیاری از بیماران و پزشکان آن‌ها از وقوع حاملگی بی‌اطلاعند. بعد از خونریزی واژینال، بیمار آمنوره می‌شود. یعنی خونریزی دوره بعدی اتفاق نمی‌افتد. علائم بالینی حاملگی خارج رحمی، شش تا ده هفته بعد از آخرین پریود طبیعی رخ می‌دهد. تظاهر کلاسیک درد و خونریزی رحمی همراه با توده علامت تشخیص مهم بالینی حاملگی خارج رحمی است.
روشهای تشخیصی
سه پیشرفت مهم، امکان تشخیص زودهنگام حاملگی خارج رحمی را فراهم کرده است.
· پیشرفت سنجش β-HCG (بتا گنادوتروپین جفتی انسان) به صورت بسیار حساس و سریع
· استفاده از سونوگرافی رحم و تخمدان‌ها و لوله فالوپ به خصوص به صورت سونوگرافی ترنس واژینال
· لاپاراسکوپی