بعد از سردرد، اختلالات تشنجی دومین بیماری شایع عصبی در زنان حامله است. به گونهای که این اختلالات به ازای هر دویست مورد حاملگی در یک مورد رخ میدهد. تشنج به صورت اختلال حملهای دستگاه عصبی مرکزی تعریف میشود که با تخلیه غیرطبیعی نورونی با یا بدون از دست رفتن هوشیاری مشخص میشود.
تشنجها به دو نوع کانونی یا تشنج ژنرالیزه تقسيم میشوند.
تشنجهای کانونی از یک ناحیه موضعی در مغز منشا میگیرند و عملکرد عصبی را در یک ناحیه تحت تاثیر قرار میدهند. این تشنجها میتواند با یا بدون اختلالات هوشیاری همراه با حرکات انقباضی (سفت و شل شدن مکرر بدن) در یک سمت بدن یا حتی به صورت خیره ماندن بدون حرکت یا حرکات غیر ارادی مانند جویدن لبها یا یک سری حرکات بیهدف باشد.
تشنجهای ژنرالیزه هر دو نیمکره مغز را به صورت همزمان گرفتار میکند. در این تشنجها زمینه ارثی قوی وجود دارد. در این نوع تشنج معمولا به دنبال از دست رفتن هوشیاری انقباضهای عضلانی و حالت سفتی در همه اندامها ایجاد میشود. این حالت پس از مدتی به تدریج با شل شدن عضلات برطرف میشود.
مشاوره قبل از حاملگی در بیماران مبتلا به صرع:
زنان مبتلا به صرع باید قبل از حاملگی تحت آموزش و مشاوره قرار بگيرند. در زنان مبتلا به صرع در مقایسه با سایر زنان، خطر ابتلای نوزاد به ناهنجاریهای ساختمانی دو تا سه برابر بیشتر است. شدت این خطر به نوع و مقدار داروهای مصرفی برای کنترل صرع بستگی دارد.
در مواردی که هیچ گونه تشنجی در یک سال قبل از حاملگی وجود نداشته باشد، خطر تشنج در دوران حاملگی 50 تا 70 درصد کاهش میيابد. لذا بیماران محترم مبتلا به صرع بهتر است زمانی را برای اقدام به بارداری انتخاب کنند که قبل از آن حداقل 9 ماه حمله تشنجی نداشته باشند.
در زنانی که دارای معيارهای زير هستند، مشاوره متخصص مغز و اعصاب (نورولوژی) جهت قطع داروهای مصرفی که بهتر است حداقل یک سال قبل از اقدام به بارداری باشد، انجام میشود.
1. زنانی که دو تا پنج سال عاری از تشنج بودهاند.
2. زنانی که دارای یک نوع واحد از صرع اند.
3. زنانی که معاينه نورولوژيک و وضعیت هوشیاری آنان طبیعی بوده است.
4. زنانی که نتیجه الکتروانسفالوگرافی (نوار مغزی) آنان با درمان به وضعيت طبیعی برگشته است.
تجویز مکمل اسید فولیک به میزان 4 دهم میلیگرم در روز حداقل يک ماه قبل از حاملگی آغاز میشود و در زنانی که در ضمن مصرف داروهای ضدتشنج باردار میشوند، دوز اسید فولیک به 4 میلیگرم افزایش داده میشود. در اختلالات تشنجی، افراد مستعد کمبود ویتامین D و B12 اند. لذا بايد سطح اين ويتامينها قبل از اقدام به بارداری اندازهگيری شود.
داروهای مصرفی برای کنترل تشنج ارزيابی و به نحوی تعديل میشود که هدف درمان
تکدارویی با کمترین اثر مضر جنينی حاصل شود.
صرع در دوران بارداری:
در دوران حاملگی ممکن است میزان سطح خونی داروهای ضد صرع به دلايل زیر به کمتر از حد درمانی برسد و حملات تشنجی افزایش یابد.
• تهوع و استفراغ بارداری
• کاهش تحرک دستگاه گوارش در دوران حاملگی
• استفاده از آنتی اسیدهایی که جذب دارو را کاهش میدهند
• آنزیم های جفتی که متابولیسم (سوخت و ساز) دارو را افزایش میدهند
• محرومیت از خواب در اثر حاملگی
• درد در جريان زایمان که ممکن است بر آستانه تشنج تاثير بگذارد
لذا در بیماران مبتلا به صرع با افزایش حملات در دوران بارداری – نسبت به ميانگين رخداد آنها در يک سال قبل از بارداری- ، سطح دارو در خون بیمار اندازهگیری میشود.
عوارض بارداری برای بیماران مبتلا به صرع:
در زنان مبتلا به صرع، افزایش اندکی در میزان خطر برخی از عوارض حاملگی از جمله افزایش میزان سزارین،
پره اکلامپسی (فشار خون بارداری)، خونریزی بعد از زايمان و افزایش افسردگی بعد از زایمان گزارش شده است.
عوارض داروهای ضد تشنج برای جنین:
ناهنجاریهای رویانی – جنينی
برخی از انواع خاص داروها، میزان ناهنجاریهای مادرزادی را بیشتر از بقيه افزايش میدهند. یکی از پرخطرترین این داروها والپروات است که خطر ناهنجاریهای مادرزادی را 4 تا 8 برابر افزايش میدهد. فنیتونین و فنوباربیتال خطر ناهنجاری مادرزادی را حدود سه برابر افزایش میدهند.
لاموتريژين، اکس کاربازپين و
کاربامازپين خطر ناهنجاریهای مادرزادی را 1 تا 2 درصد افزایش میدهند. در مورد
لوتیراستام (Keppra) هنوز مطالعات به طور کامل انجام نشده، ولی تا کنون خطرات رویانی – جنینی در مصرف آن گزارش نشده است و جزو داروهای کم خطر در دوران حاملگی گزارش شده است.
تدابیر درمانی در حاملگی:
هدف اصلی از این تدابیر، پیشگیری از تشنج است. برای انجام این کار باید تهوع و استفراغ درمان شود. خانمهای باردار مبتلا به صرع باید از محرکهای ایجاد کننده تشنج به شدت اجتناب کنند. دارو درمانی ضد صرع باید با کمترین دوز کنترل کننده تشنج انجام شود.
نکته مهم: در بارداری انجام دقیق آزمایشات غربالگری جنینی و بررسی سونوگرافیک هدفمند و دقیق جنینی در اواسط حاملگی برای بررسی ناهنجاری ها توصیه می شود.